Bağlı bulunduğu Aksaray’ın 49 kilometre güneydoğusunda yer alan bir ilçedir. Ihlara Vadisi’nin başlangıç noktası olan Ihlara kasabası ve bitiş noktası olan Selime kasabası Güzelyurt sınırları içerisinde yer alır. Vadiye uzaklığı 15 kilometre olan ilçenin eski adı Gelveri idi.
İlçe, Kapadokya bölgesindeki doğal oluşumların temelini atmış yanardağlardan biri olan Melendiz Dağı’nın yakınlarında bulunur. Nitekim, bölgenin jeolojik tarihinden bir parça sergilemektedir. Yüksek kaya blokları ile iç içe kurulmuştur. Kimi evler kayaların tepelerinde, kimileri ise eteklerindedir. Öyle ki yukarı mahalle ve ilk yerleşimin kurulduğu aşağı mahalle olarak ikiye ayrılır. Evler doğal oluşumlarla uyum içindedir.
Türkiye-Yunanistan arasında, 1923’te yapılan mübadele sözleşmesi ile her iki ülkedeki azınlıklar göçe tabi tutulacaktır. Bu sözleşmenin 1924’te uygulamaya geçirilmesi ile bir Rum ve Türk köyü olan Güzelyurt’tan Rum halkı göç eder. Arkalarında anıtsal değerlerin yanı sıra sivil mimarinin eşsiz örneklerini de bırakırlar.
Gelveri Evleri / Güzelyurt – Aksaray | Foto: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi
Güzelyurt ilçesindeki “gelveri evleri” olarak anılan evler genellikle yarı yığma – yarı oyma yapım tekniği ile inşa edilmişlerdir. Yöresel doğal taşlar kullanılarak inşa edilmiş olan bu yığma evlerde mekanların üst örtüsü genellikle kemerdir. Kapadokya bölgesinin genelinde görüldüğü üzere, evler önce kaya oyularak inşa edilmiştir. Kapadokya insanlarının ilk yaşam alanları bu oyuklar idi. Ardından, ihtiyaç doğrultusunda, yığma sistemle oluşturulan birimler, kaya mekanların etrafına eklendi. Aile genişledikçe evler de genişledi. Gelveri evleri üstün taş işçiliği ve cephe süslemeleri ile dikkat çekmektedir.
Sivil mimarlık yapılarının dışında Aziz Gregorius Kilisesi, Güzelyurt Yeraltı Şehri ve Selime Manastırı ilçede bulunan tarihi eserler arasındadır.
Aziz Gregorius Kilisesi
Aziz Gregorius Kilisesi | Foto: Aksaray İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Kapadokya bölgesinde bulunan en erken Hristiyanlık dönemi yapılarındandır. Ortodokslar için büyük önem taşır. Kilise İmparator Theodosius tarafından, 385 yılında, Nenezili din bilgini Aziz Gregorius Theologos adına yaptırılmıştır. Kapalı yunan haçı plan tipinde inşa edilip sonradan çok sayıda değişikliğe uğramıştır. 1924 yılından sonra camiye çevrilmiş, 15 metre uzunluğundaki çan kulesi tuğla ile örülerek minare haline getirilmiştir. Kilisenin yanında 35 basamaklı bir merdivenle iniş sağlanan ayazma yani yer altı suyu bulunmaktadır.
Güzelyurt Yeraltı Şehri
Güzelyurt Yeraltı Şehri
Güzelyurt’taki Manastır Vadisi girişinde bulunur. Bölgedeki yeraltı şehirlerinde olduğu gibi girişe yakın kısımlarda hayvan barınakları yer alır. Buradan başlayan bir tünelle küçük bir mekâna ulaşılır.
Selime Manastırı (Selime Katedrali)
Selime Manastırı (Selime Katedrali) Foto: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi
Kapadokya bölgesinde bulunan en büyük katedral ve manastırdır. İlçeye bağlı Selime kasabasında yer alır. Peribacalarının içerisine oyularak inşa edilmiştir. Çoğu kısmı kilise olarak işlev görür. Katedralin üst bölümünün kale olarak oluşturulması nedeni ile Kale Manastır olarak da anılmaktadır. Bölgedeki din adamlarının burada yetiştirilmiş oluşu ile önem teşkil eder. Piramit şeklinde oyulmuş olan mutfak özellikle dikkat çekmektedir. Mutfak duvarlarında kandil yerleri için oluşturulmuş oyuklar görülür. Mutfaktan, etrafındaki mekânlara geçişler verilmiştir. Duvar resimleri arasında İsa’nın göğe çıkışı, Müjde, Meryem betimlemeleri yer alır.
